یادداشت اقتصادی؛
لزوم به کار گیری رویکرد همبست آب، غذا و انرژی
ام آی جی تی: شرایط خاص محیط زیستی و بحران آبی کشور نشانگر اهمیت توسعه رویکردهای مشارکت بین بخشی است.
به گزارش ام آی جی تی به نقل از مهر، غذا و آب برای وجود انسان لازم است و انرژی کلید توسعه انسانی است. آب، انرژی و غذا ارتباط قوی بایکدیگر دارند و نقش مهمی در دستیابی به اهداف توسعه پایدار ایفا می کنند. کاهش سطح آب، تهدیدی برای کشاورزی، تولید مواد غذایی، سلامت و محیط زیست است و دسترسی به این منابع و مدیریت پایدار آنها، پایه و اساس توسعه پایدار می باشد. بدین سبب استفاده پایدار از این منابع محدود برای توسعه پایدار امری ضرورت دارد. قرار گرفتن ایران در منطقه خشک و نیمه خشک کره زمین و وقوع پدیده خشکسالی و هم زمان تغییر اقلیم باعث شده تا اثرات بهره برداری نامطلوب و با راندمان پایین از منابع آب تشدید شده و منجر به ایجاد زمینه بروز بحران در تامین آب مورد نیاز برای مصارف مختلف کشور گردد. در ایران نیز تامین آب از دو بخش منابع آب سطحی و زیرزمینی انجام می شود.
وضعیت نامناسب منابع آبی به ویژه آب زیرزمینی، سیاستگزاران و پژوهشگران را بر آن داشته به دنبال راهکارهایی جهت مدیریت بهتر منابع آب زیرزمینی موجود می باشند. برداشت بی رویه به خصوص در بخش کشاورزی، باتوجه به قیمت ناچیز آب و بهرهوری پایین در این بخش، موضوعی جدی و نیازمند راهکاری مناسب و ضروری برای مدیریت وضعیت موجود می باشد و باعث شده کمبود آب به عنوان یک مشکل جدی در سطح کشور مطرح شود. بدین جهت بمنظور ایجاد آمادگی برای مواجهه با بحران های آتی و اندیشیدن تدابیر لازم برای بکارگیری منابع آب محدودی که هم اینک در اختیار ما می باشد لازم است نگاهی مناسب داشته باشیم.
با توجه به این که برداشت آب زیرزمینی در کشور ایران توسط چاه هایی با نیروی محرکه برق و یا گازوئیل انجام می شود و باتوجه به سهولت استفاده از برق در استحصال آب زیرزمینی و تصویب قانونی در جهت برقدار کردن چاه های کشاورزی آمار تعداد چاهای دیزلی درحال کاهش و برقی درحال افزایش است. لزوم کاهش بهره برداری از منابع آب زیرزمینی، محدودیت انرژی الکتریکی برای تخصیص به چاه های کشاورزی و لزوم تولید مواد غذایی متناسب با رشد جمعیت مطالبی هست که دارای اهمیت به سزایی است ولی پرداختن به آنها در مسیرهای جداگانه و بدون لحاظ اثرگذاری آنها بر هم، نتیجه ی مناسبی در پی نخواهد داشت. آنچنان که طرح های مهم صیانت از منابع آب مانند ابلاغ آب قابل برنامه ریزی و طرح احیا و تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی بدون لحاظ لزوم تولید محصولات غذایی متناسب با رشد جمعیت و با هدف کاهش برداشت از منابع آب تدوین شده است.
همچنین موضوع تامین مواد غذایی و محصولات ضروری بدون توجه به میزان مصرف منابع موجود تعیین شده است. باتوجه به آنچه بیان شد، رویکرد مدیریت همبست منابع مشترک باتوجه به ارتباط نزدیک منابع آب، انرژی، زمین و غذا نگاهی مناسب برای مدیریت شرایط موجود و آینده است.
منابع مشترک منابعی هستند که به یک گروه از مردم منفعت می رسانند، اما اگر هر فرد به دنبال نفع خودش باشد مزایای منحصر به فردی را برای شخص به ارمغان می آورد. ارزش یک منبع مشترک را می توان با استفاده بیش از اندازه کم کرد. آب، انرژی، زمین، هوا و محیط زیست همگی منابع مشترکی هستند که استفاده بی رویه و یا نادرست از آنها سبب ایجاد مشکلات عمومی خواهد شد، این منابع نامحدود نبوده و استفاده بیش از اندازه آنها می تواند سبب کمبود و تراژدی منبع شود. وجود این منابع ضرورت تامین غذایی هر کشوریست. استفاده نامناسب (بیجا و بی رویه) از این منابع به جز مشکل تراژدی منبع سبب تأثیرات منفی بر اقلیم (تولید گازهای گلخانه ای، آلودگی هوا، خشکسالی) نیز خواهد شد.
ضرورت بکارگیری رویکرد همبست در ایران
با توجه به مفاهیم ذکر شده بکارگیری رویکرد همبست در ایران امری ضروری و اجتناب ناپذیر است: بحران آب به حدی جدی شده که مسئله آب را به یکی از نقاط تمرکز و توجه مردم (دولت) تبدیل نموده است. اشتیاق به توسعه در ایران مانند خیلی از کشورهای درحال توسعه به حدی است که مانع از مطالعات عمیق سیستم پیچیده ارتباطات بین حلقه های آب، غذا، انرژی، اقلیم و محیط زیست شده است. تمرکز مدیریت منابع آب ایران بر افزایش امنیت تامین بوسیله ایجاد ظرفیت های سازه ای است. این رویکرد بدون توجه به اثرات پیچیده راه اندازی سازه ها بر محیط زیست، توسط وزارت نیرو در حال انجام می باشد.
بحران آب حاصل زنجیره ای از سیاستگذاری هایی است که در خارج از بخش آب شکل می گیرد: مهاجرت از روستاها به شهرها، منجر به توسعه شبکه های توزیع و تأسیسات تصفیه می شود. توسعه این تأسیسات منجر به افزایش مصرف انرژی می شود. با افزایش میزان تامین، هزینه های افزایش واحد تامین، به سرعت افزوده می شود. فشار اقتصادی بر دولت افزایش می یابد. افزایش هزینه ها، توان دولت را برای سرمایه گذاری جدید کم می کند. بخش آب به تنهایی نمی تواند به راهبردهای اثر بخش برسد.
شکل گیری ساختار حکمرانی جامع با برقراری ارتباطات بین بخشی برای حرکت به سمت توسعه پایدار یک ضرورت زیربنایی است. تا آن زمان که ارتباط بین این بخش ها مطالعه نشود، افزایش آگاهی در بین سیاست گذاران صورت نخواهد گرفت و روند توسعه بخشی ادامه پیدا خواهدنمود. کمبود در منابع آب و کاهش سطح امنیت غذایی، قاعدتاً باید منجر به افزایش سرمایه گذاری برای بهبود سطح تامین و کاهش مصرف شود. در ایران باوجود محدود شدن پتانسیل های تامین، سرمایه گذاری در مدیریت مصرف در سطح مورد انتظار انجام نشده است.
حال سوال این است چرا سیستم واکنش نشان نداده است؟ در حوضه اقتصاد آب و محیط زیست، شفافیت وجود ندارد. پیاده سازی سامانه های حسابداری اقتصادی– زیست محیطی آب می تواند در شفاف سازی کمک نماید به شرطی که با همکاری همه سازمان های ذکر شده صورت گیرد.
تنها راه کار برون رفت از بحران آب و وضعیت ناهنجار زیست محیطی موجود در کشور، توسعه رویکرد های مشارکت بین بخشی است که بایستی از سطح سیاستگذاری کلان شروع شود و به مرور زمان تا سطح اقدامات محلی گسترش پیدا کند. بدون ارزش گذاری اقتصادی به کارکردهای اکوسیستمی، باتوجه به شرایط فرهنگی، اجتماعی و سیاسی حاکم بر کشور، محیط زیست همیشه آخرین اولویت را خواهد داشت. این همه البته محقق نخواهد شد مگر این که سیاست مداران بپذیرند که شرایط فعلی توسعه بخشی صدمات غیرقابل جبرانی به محیط زیست ایران وارد میکند.
در اختتام لازم به تاکید است شناسایی محدودیت های منابع در منطقه، شناسایی روند تاریخی تغییرات منابع و مصارف و ارتباط آن با روند آینده (ممکن است روند گذشته و آینده کاملاً متفاوت باشند) و شناسایی روابط و اتصالات پیچیده بین منابع با اهمیت ترین پیش نیازها برای درک بهتر همبست و اقدام مناسب با آنست.
یادداشت از رضا روزه گیر قلعه نویی، کارشناس شرکت مدیریت منابع آب ایران
منبع: ام آی جی تی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب