ساخت سدهای اضافی، دریاچه ارومیه را خشکاند
ام آی جی تی: یک کارشناس با اعلان اینکه حل مشکل دریاچه ارومیه بسیار دشوار بوده، معتقد می باشد که نه فقط دریاچه ارومیه بلکه خشکی چند هزار رودخانه، تالاب و دریاچه در کشور محصول سدسازی های بی رویه و بدون مطالعه بوده است و ساده ترین دلیل به جهت اینکه بدانیم این سدسازی ها زمینه خشکی دریاچه ارومیه را پدید آورده و یا عوامل اقلیمی دیگر تاثیر داشته، بررسی وضعیت این دریاچه قبل از ساخت ده ها سد در بالادست آن و بعد از ساخت سدهاست.
داریوش مختاری در گفت و گو با ایسنا، با اعلان اینکه قبل از ساخت سدها، یکایک دریاچه ها، تالاب ها و رودخانه های کشور یک بستر شاداب را در یک جغرافیای به نسبت بیابانی پدید آورده بودند، اظهار داشت: از دریچه یک دیدگاه انتقادی، آشکارا می توان گفت خشکی دریاچه ارومیه محصول سدسازی های بی رویه بوده است، بدنبال ساخت سدها، تقاضا برای توسعه کشاورزی اوج گرفت و نه فقط این اقدام ها زمینه اختلال در نظام حقابه بری دریاچه و رودخانه ها را پدید آورد بلکه زمینه اختلال اقتصادی و اجتماعی را نیز فراهم نموده است.
وی با تأکید بر این که اختلال جدی در نظام حقابه بری سنتی رودخانه های بالادست بدون رعایت ضوابط زیست محیطی که بدنبال ساخت بدون مطالعات کافی سدها در بالادست حوزه های آبریز دریاچه ارومیه پدید آمده است همچون این دلیلهای است، اضافه کرد: حالا با افزوده شدن حقابه بران جدید، نه فقط حقوق پایین دستی ها از بین رفته است، بلکه باتوجه به وابستگی شدید حقابه بران جدید به منابع آب سدها، حل مساله دریاچه ارومیه بسیار بسیار دشوار شده است. اینها نکاتی است که لازم بوده است در ساخت سدهای تکراری و اضافی در راه رودخانه ها پیش بینی و ارزیابی می شد که با ساده انگاری و شتاب در ساخت سدهای بزرگ و اضافی، در نظر گرفته نشدند.
این کارشناس ارشد مدیریت منابع آبی با اعلان اینکه برای تحلیل دقیق وضعیت دریاچه ارومیه ابتدا لازم است وجه آبشناختی مساله روشن شود. از دیدگاه کیفی منابع آب، تمامی حقابه ی دریاچه ارومیه شیرین و تنها مقدار کمی از آن شور بوده، نسبت آب شور دریاچه به آب شیرین آن ۱۵ به ۱۰ هزار است، اظهار داشت: معنای این گفته این است که یک دریاچه آب شور که بیشترین عمق آن ۱۴ متر است به شدت مستعد خشک شدن بوده و چنانچه مرتبا منابع آب شیرین به آن سرازیر نشود به سادگی خشک می شود.
بگفته مختاری تراز دریاچه ارومیه در سال ۱۳۷۴ به ۱۲۷۸ متر و در سال ۸۴ به ۱۲۷۴ متر رسید و این میزان در سال ۹۴ به ۱۲۷۰ متر رسید. از دیدگاه کمی، سالانه بطور معمول ۵۰۰ الی ۷۰۰ میلیون مترمکعب آب از رودخانه ها به دریاچه می ریزد تا حقابه ۵.۳ میلیارد مترمکعبی آن تامین می شد. حالا اگر طرح کاهش ۴۰ درصدی صورت گیرد، ۲ میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب از حقابه دریاچه تامین می شود که ۷۰۰ میلیون مترمکعب توسط رودخانه ها و یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون متر مکعب آن نیز توسط کنترل مصرف تامین می شود.
وی با اعلان اینکه قرار بود حدود ۲ میلیارد و ۵۰۰ میلیون متر مکعب از ۷ میلیارد متر مکعب آب تجدیدپذیر حوضه دریاچه ارومیه به احیای این دریاچه اختصاص پیدا کند. ولی به جهت ساخت سدهای بزرگ از سال ۷۵ به بعد نزدیک به ۳۰ میلیارد مترمکعب منابع آبدریاچه را از دست داده ایم، اظهار داشت: بررسی ها نشان میدهد که سهم عوامل طبیعی در خشک شدن دریاچه ارومیه ۳۱ درصد است که شامل کاهش ۱۸ درصدی بارش و افزایش ۱.۵ درجه ای دما در دو دهه اخیر نسبت به دوره بلندمدت است و سهم عوامل انسانی ۶۹ درصد است که شامل توسعه کشاورزی و راه اندازی سدها و افزایش برداشت از منابع آب زیر زمینی می شود.
این کارشناس ارشد مدیریت منابع آبی افزود: تا سال ۱۳۹۶ تعداد ۲۳ سد در زمینه دریاچه ارومیه تولید شده که هشت سد بهره برداری شدند. ۱۰ سد در دست ساخت و ۴۱ سد در دست مطالعه بوده که به احتمال فراوان همین وضعیت تا حالا برقرار مانده است. بدین سان حوزه آبریز دریاچه ارومیه با ۷۴ سد بزرگ و کوچک به مرور خشک و خشک تر خواهد شد. از قرار معلوم، در برنامه است که این تعداد به ۹۰ سد برسد. با توجه به این که حجم این سدها بیش از مقدار آب تجدیدپذیر مصرفی خواهد بود، بدین جهت تکمیل آنها موجب افزایش سطح زیرکشت کشاورزی و قطع جریانات آبی به دریاچه ارومیه خواهد شد و این امر سبب خشک شدن دریاچه ارومیه به میزان دست کم ۹۵ درصد حجم آب آن شده است.
مختاری با اعلان اینکه در چنین شرایطی و از دیدگاه تحلیل های منفعت هزینه، ابتدا لازم است مشخص شود چرا نتایج زیست محیطی این اقدام ها به درستی سنجش نشده است و دلیل و توجیه فنی ساخت نزدیک به ۷۴ سد اضافی و تکراری در زمینه آبریز دریاچه ارومیه چه بوده است؟ اظهار داشت: وضعیت خشکی دریاچه ارومیه درس بزرگی است که بیاموزیم توسعه بی رویه کشاورزی در فضای باز به سادگی با کشت های گلخانه ای جایگزین و از فشار چند برابری فراتر از توان بوم شناختی بر حوزه های آبریز کاسته شود.
وی ادامه داد: حالا طبیعت زیبای بالادست دریاچه ارومیه به خشکی و خود دریاچه به عنوان یک ذخیره بوم شناختی، گردشگری و اقتصادی به یک بستر تهدیدآمیز برای طبیعت، جغرافیا و اقتصاد ملی تبدیل گشته است. ریشه این فاجعه در سنجش ناقص نتایج زیست محیطی ساخت سدهای تکراری و اضافی در بالادست دریاچه و شتاب برای مصرف بتن و فولاد بیشتر برای ساخت سدهای بتنی بیشتر بوده است.
این کارشناس ارشد مدیریت منابع آبی با اعلان اینکه نزدیک به ۷ میلیون هکتار از ۸ میلیون هکتار اراضی کشاورزی آبی در کشور از توان بوم شناختی و تجدیدپذیری منابع آب و خاک کشور فراتر رفته و بازگشت به حدود ۱ میلیون هکتار کشت در فضای باز الزامی است، اظهار داشت: مابقی نیاز غذایی بهتر است بوسیله واردات و یا کشت های گلخانه های و در ظرف تجارت خارجی تامین گردد. حالا دو مساله متضاد روی دست مانده است و در مقابل یک تضاد اجرائی قرار گرفته ایم؛ چنانچه سدها شکسته نشوند، مساله دریاچه ارومیه بطور اساسی حل و فصل نمی گردد. فقط در بارش های سیل آسا و بطور مقطعی قسمتی از مشکل کمبود آب آن برطرف می شود.
مختاری با تأکید بر این که شکست سدهای اضافی در راه این رودخانه ها نیز با دشواری های بسیاری هم راه است، اظهار داشت: مساله دیگر تامین حقابه زیست محیطی رودخانه های بالادست دریاچه است. چنانچه سدی ساخته شود و پیش بینی شود به میزان حقابه زیست محیطی دریاچه آب رها می شود، هیچ گاه چنین نخواهد شد. بلکه مرحله به مرحله در بالادست منابع آب برای توسعه کشاورزی مصرف خواهد شد. بدین سبب ساخت سدها و تکمیل پروژه های نیمه تمام سدسازی به شدت دردسرآفرین هستند.
بگفته وی اقدام هایی همچون کاشت بیش از ۲۵۰۰ هکتار انواع گونه های مقاوم و قابل رشد در وضعیت دریاچه ارومیه برای کنترل شن های روان و ریزگردها، موضعی بوده و تاثیر اساسی در حفظ دریاچه ندارند. اقدام های سازه ای برای انحراف آب به سمت دریاچه یک اشتباه بزرگ و آشکار بوده، هرگونه جریان آب برای دریاچه الزاما باید از مسیرهای رودخانه ای و بطور طبیعی به سمت دریاچه سرازیر شود. این اقدام سازه ای آشکارا نشان میدهد که در ادامه اقدام های نادرست سازه ای پیشین درمان مساله نیز با یک اقدام سازه ای اشتباه دیگر در دست جبران است.
این کارشناس ارشد مدیریت منابع آبی با اعلان اینکه چنین مشکلاتی از دهه ۴۰ خورشیدی به این سو در زمینه آبریز دریاچه های بختگان و طشک در فارس با ساخت سد درودزن و بعد از آن ساخت سدهای سیوند و ملاصدرا پدید آمد، اظهار داشت: ماده (۲۳) قانون الحاق قانون تنظیم قسمتی از مقررات مالی دولت (مصوب ۱۳۹۳) موسوم به قانون الحاق (۲)، کلیه پروژه های عمرانی کشور را ملزم به رعابت و انجام دقیق مطالعات مرحله پیدایش (مرحله شناخت)، توجیهی، تفصیلی و طراحی می کند، اظهار داشت: عملا آثار زیست محیطی سدهای کشور ناشی از خودداری از اعمال و رعایت این ماده مهم قانونی، بوده است.
بگفته مختاری باتوجه به تاثیرات منفی و شدید ساخت سدها در پدیدآوردن دوره های طولانی خشکی و جریان های ناگهانی سیل در پهنه حوزه های آبریز کشور، حالا لازم است بازبینی جدی و لازم در زمینه سدها به عمل آید. حل مساله خشکی دریاچه ارومیه که از راه توقف ساخت سدهای جدید و به احتمال شکست سدهای موجود پدید خواهد آمد دریچه بزرگی به بازگشت به تعادل بوم شناختی پیکره های آبریز کشور خواهد بود.
منبع: ام آی جی تی
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب