جهش بومی سازی در میادین مشترک با ورود دانش بنیان ها
به گزارش ام آی جی تی، وزارت نفت با تأکید بر شرکتهای دانش بنیان برای ساخت دکل و کمپرسور داخلی، مسیر توسعه میادین مشترک را بدون وابستگی به خارجی ها دنبال کند.
به گزارش ام آی جی تی به نقل از مهر، ایران از دهه ۱۳۵۰ شمسی تا حالا درگیر مساله توسعه میادین مشترک نفت و گاز بوده است. قبل از انقلاب، بخش عمده عملیات توسعه توسط شرکتهای خارجی انجام می شد و زیرساخت فناورانه داخلی شکل نگرفته بود. بعد از اعمال تحریم های نفتی در دهه ۱۳۹۰، ضعف وابستگی به تجهیزات وارداتی بالاتر از پیش آشکار شد.
در دولت یازدهم، برنامه ای با عنوان «بومی سازی ۱۰ گروه کالای راهبردی نفتی» شروع شد اما به علت کمبود منابع مالی و نبود نظام تجاری سازی مؤثر، قسمتی از اهداف آن محقق نشد. از سال ۱۳۹۹، با تمرکز بیشتر بر شرکتهای دانش بنیان، معاونت علمی و وزارت نفت چارچوب همکاریهای مشخصی تعریف کردند که به تأسیس «کارگروه بومی سازی تجهیزات بالادستی» منجر گردید.
در دولت سیزدهم و چهاردهم، این سیاست ادامه یافت و جنبه اجرائی پیدا کرد؛ به شکلی که طی سالهای گذشته ده ها قرارداد انتقال فناوری و تولید مشترک میان شرکت ملی نفت ایران و مجموعه های فناور داخلی امضا شده است.
به این ترتیب، میتوان گفت سیاست توسعه دانش بنیان در صنعت نفت دیگر نه یک حرکت نمادین، بلکه مسیری عملی و ساختاریافته برای تحقق استقلال فناورانه در قسمت انرژی ایران است؛ مسیری که با ساخت دکل های ایرانی، کمپرسورهای بومی و ایجاد شبکه آزمایشگاهی داخلی، به مرحله بلوغ نزدیک شده است.
توسعه میادین مشترک نفتی در دهه اخیر به یکی از اهداف راهبردی صنعت انرژی ایران تبدیل گشته است. این میادین که بخش قابل توجهی از ذخایر هیدروکربوری کشور را در خود جای داده اند معمولا در مجاورت کشورهای همسایه قرار دارند و هرگونه تأخیر در بهره برداری از آنها، به برداشت بیشتر طرف مقابل منجر می شود. همین عامل سبب شده سیاست گذاران بخش انرژی در دولت سیزدهم و چهاردهم تمرکز ویژه ای بر تسریع عملیات توسعه ای و افزایش تولید از این میادین داشته باشند.
با این حال، توسعه میادین مشترک تنها با تزریق سرمایه و تجهیزات وارداتی امکان ندارد. خروج شرکتهای بزرگ نفتی از ایران بعد از تحریم های ثانویه، بخش بالادستی را با چالش جدی در عرصه تأمین دکل های حفاری و تجهیزات راهبردی روبه رو کرد. در چنین فضایی، توجه به ظرفیت شرکتهای دانش بنیان و فناوران داخلی که طی سالهای اخیر در عرصه طراحی، ساخت و بازسازی تجهیزات صنعت نفت فعال بوده اند، در اولویت راهبردی وزارت نفت قرار گرفت.
دکل های ایرانی؛ از آزمایش تا تجاری سازی
نخستین گام در راه بومی سازی، ساخت دکل های حفاری خشکی و فراساحلی بود؛ تجهیزاتی راهبردی که قلب عملیات توسعه در هر میدان نفتی محسوب می شوند. طبق اعلام شرکت ملی حفاری ایران، هم اکنون بالاتر از ۹۰ دکل در خشکی و دریا فعال اند و بخش قابل توجهی از نیازهای تعمیر، ارتقا و جایگزینی آنها بوسیله شرکتهای داخلی تأمین می شود.
در سالهای اخیر چند شرکت دانش بنیان با همکاری پژوهشگاه صنعت نفت و دانشگاه های صنعتی کشور، موفق به طراحی و ساخت نمونه های بومی دکل های حفاری ۲۰۰۰ تا ۳۰۰۰ اسب بخار شده اند که توانایی کار در اعماق بالای ۵۰۰۰ متر را دارند. بگفته کارشناسان، این دکل ها از نظر توان فنی، پایداری و سیستم های کنترل حفاری با نمونه های خارجی قابل رقابت اند و حتی در قسمت خدمات بعد از فروش مزیت قیمتی و سرعت تعمیر بالاتری دارند.
در حوزه فراساحل هم پروژه طراحی دکل های Jack-up بومی وارد فاز پیش ساخته شده است. این دکل ها با قابلیت استقرار در عمق آب تا ۹۰ متر، نقش حیاتی در برداشت اولیه از میادین مشترک خلیج فارس نظیر ابوذر، فروزان و سلمان دارند. همکاری نزدیک شرکتهای دانش بنیان با مجموعه های صنعتی بزرگ نظیر صدرا، ایزوایکو و شرکت ملی نفت فلات قاره نتایج ملموسی در پیشرفت این پروژه ها بر جای گذاشته است.
نقش کمپرسورهای بومی در افزایش برداشت از گاز همراه
در کنار دکل ها، تجهیزات فشرده سازی گاز و کمپرسورهای فشار بالا هم از الزامات فاز توسعه میادین مشترک هستند، خصوصاً در میادینی که با افت فشار روبه رو شده اند. سال ها وابستگی به کمپرسورهای اروپائی و ژاپنی علاوه بر هزینه های سنگین، باعث تأخیر در اجرائی شدن تعدادی از طرح ها شده بود.
در پاسخ به این نیاز، چند شرکت دانش بنیان داخلی با حمایت صندوق نوآوری و معاونت علمی ریاست جمهوری به موفقیت رسیدند کمپرسورهای سانتریفیوژ صنعتی با توان تا ۲۵ مگاوات را طراحی و تولید کنند. این فناوری که قبل تر صرفا در اختیار چند شرکت جهانی همچون Siemens و MAN بود، حالا در نمونه های آزمایشی نصب شده در واحدهای بهره برداری اهواز و میدان یادآوران نتایج مثبتی به دنبال داشته است.
با اجرای پروژه های جاری، پیش بینی می شود طی دو سال آینده بالاتر از ۷۰ درصد نیاز کشور به کمپرسورهای فشار بالا از محل تولید داخلی تأمین شود. این تحولات نه تنها کاهش ارزبری قابل توجهی ایجاد می کند، بلکه استقلال فناوری ایران را در مقابل تحریمها تقویت خواهد نمود.
نقشه راه وزارت نفت برای هم افزایی صنعت و دانش
به استناد برنامه اعلامی وزارت نفت، «نقشه راه بومی سازی تجهیزات راهبردی نفت» در افق ۱۴۰۶ ترسیم شده که در آن ۲۲ رده تجهیزاتی همچون دکل های حفاری، سیستم های پمپاژ، توربین ها، کمپرسورها و شیرآلات فشارقوی در لیست اولویت قرار دارند.
در این چارچوب، شرکت ملی نفت با امضای قراردادهای «پیش خرید تضمینی» با شرکتهای دانش بنیان، انگیزه تولید را افزایش داده و بوسیله ایجاد مراکز آزمون میدانی در مناطق نفت خیز جنوب، روند تست و ارتقاء تجهیزات بومی را تسهیل کرده است. همینطور برنامه تأسیس «مرکز نوآوری انرژی خلیج فارس» در بوشهر با حضور شرکتهای فناور در عرصه فراساحل در دست اجراست تا حلقه مفقوده میان دانشگاه، صنعت و بازار تکمیل شود.
چشم انداز توسعه میادین مشترک با تمرکز بر بومی سازی
در حال حاضر بالاتر از ۲۸ میدان مشترک نفتی و گازی میان ایران و کشورهای همسایه وجود دارد. از این میان میادینی چون آزادگان، یادآوران، یاران و اروند در خشکی و فروزان، سلمان و هنگام در فراساحل، اولویت نخست توسعه محسوب می شوند.
براساس ارزیابی های کارشناسی، استفاده از تجهیزات بومی در فازهای جدید توسعه می تواند هزینه های سرمایه گذاری را تا ۳۰ درصد کم کند و زمان اجرای پروژه ها را نزدیک به یک سوم تقلیل دهد. این تغییرات ضمن ارتقاء تاب آوری صنعت نفت، مسیر ایجاد سیستم ارزش داخلی و اشتغال پایدار را هموار خواهد ساخت.
تجربیات اخیر در توسعه میدان آزادگان جنوبی نشان داده است که استفاده از خدمات مهندسی و تجهیزات داخلی همچون دکل حفاری ساخت داخل، منجر به صرفه جویی ارزی معادل ۱۳۰ میلیون دلار در یک فاز شد. این روند چنانچه نظام مند و هدفمند ادامه یابد، می تواند اثرات قابل توجهی در تراز ارزی کشور در عرصه انرژی داشته باشد.
دیدگاه کارشناسان: از توان افزایی فناورانه تا دیپلماسی انرژی
کارشناسان حوزه انرژی براین باورند که بومی سازی تجهیزات راهبردی علاوه بر مزایای اقتصادی، دست ایران را در مذاکرات انرژی با کشورهای همسایه بازتر می کند. بگفته مهرجو، کارشناس صنعت نفت، «وقتی کشوری بتواند بخش بزرگی از چرخه توسعه میادین مشترک را با ظرفیت داخلی پیش ببرد، عملا در عرصه دیپلماسی انرژی به موقعیت برتری می رسد، چونکه عدم وابستگی به پیمانکاران خارجی به مفهوم امکان تصمیم گیری مستقل تر است».
از سوی دیگر، توسعه فناوری های بومی در عرصه دکل و کمپرسور با مفهوم «تحریم ناپذیری صنعت نفت» ارتباط مستقیم دارد. بر همین اساس، همکاری مستمر میان وزارت نفت، معاونت علمی و صندوق نوآوری، به عنوان مثلث راهبردی تحول در قسمت بالادستی شناخته می شود.
الگوی جدید تأمین مالی پروژه ها
موضوع تأمین مالی یکی از چالش های دیرینه صنعت نفت بوده است. برای رفع این گره، وزارت نفت از سازوکار جدید معروف به قراردادهای توسعه فناورانه (TDC) بهره گرفته است؛ قراردادی که بر پایه مشارکت دانش بنیان ها با شرکتهای بزرگ پیمانکاری بنا می شود.
در این مدل، شرکت فناور تأمین کننده بخش نرم افزاری و طراحی تجهیزات است، اما در قالب قرارداد مشترک با پیمانکار اصلی، سهم مشخصی از منافع توسعه میدان دریافت می کند. این شیوه ضمن کاهش ریسک مالی برای شرکتهای دانش بنیان، آنها را به بازیگران جدی سیستم ارزش نفت بدل می سازد.
زنجیره بومی سازی از طراحی تا بازرسی
فرآیند بومی سازی صرفا به ساخت تجهیزات محدود نیست، بلکه شامل طراحی، تست های کیفی، خدمات بعد از فروش و تأمین لوازم یدکی هم می شود. حالا با بوجودآوردن شبکه ای از مراکز آزمون در اهواز، ماهشهر، عسلویه و بندرعباس، تمامی مراحل تست دکل ها و کمپرسورها در داخل کشور قابل انجام است.
نقش ایمیدرو و صندوق های ملی در پشتیبانی از ساخت داخل
علاوه بر وزارت نفت، سایر نهادها هم در این راه مشارکت فعال دارند. سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی (ایمیدرو) و صندوق توسعه ملی قسمتی از منابع مالی پروژه های بومی سازی تجهیزات سنگین را در قالب تسهیلات کم بهره و ضمانت نامه تأمین کرده اند.
گزارش ها حاکیست که طی سه سال گذشته بالاتر از ۲۵ پروژه ساخت تجهیزات سنگین حفاری، بوسیله تأمین مالی مشترک صندوق نوآوری، ایمیدرو و شرکتهای تابعه وزارت نفت به ثمر رسیده است. این همکاری میان بخشی نشان دهنده همگرایی نهادهای توسعه ای کشور برای تحقق اقتصاد مقاومتی در رشته انرژی است.
نگاه به آینده؛ انرژی، فناوری و سرمایه انسانی
در افق ۱۴۰۷ و با تکمیل چندین پروژه کلیدی بومی سازی، صنعت نفت ایران قادر خواهد بود تمامی عملیات حفاری در میادین خشکی را با دکل های داخلی و بخش قابل توجه عملیات فراساحلی را با تجهیزات بومی انجام دهد. در کنار آن، تربیت نیروی انسانی متخصص در عرصه طراحی مکانیکال، هیدرولیکی و کنترل حفاری به عنوان پشتوانه پایدار توسعه فناوری مدنظر قرار گرفته است.
اکنون که کمتر از پنج سال تا تحقق اهداف «نقشه راه بومی سازی» باقیمانده، بنظر می رسد همکاری نزدیک میان وزارت نفت، شرکتهای دانش بنیان، دانشگاه ها و نهادهای مالی توسعه ای، مسیر دستیافتن به خودکفایی کامل را هموار کرده است.
منبع: migtco.ir
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب