پاییز خشک تهران تشنه
ام آی جی تی: ذخایر سدهای پنج گانه تهران به پایین ترین حد دو دهه اخیر رسیده و پاییز 1404 برای پایتخت نشینان به دوره ای بحرانی تبدیل گشته است.
به گزارش ام آی جی تی به نقل از مهر، نشست اضطراری مدیریت بحران آب تهران، گذشته در وزارت نیرو برگزار شد؛ نشستی که به قول عیسی بزرگ زاده، سخنگوی صنعت آب کشور، «برای تصمیم گیری در رابطه با وضعیت غیرعادی ذخایر آبی پایتخت» تشکیل شد. حضور هم زمان وزیر نیرو، استاندار تهران و مدیران شرکت آب منطقه ای تهران در این نشست نشان می داد بحران کنونی تفاوتی جدی با دوره های پیشین کم آبی دارد.
در پایان این جلسه، تصمیم گرفته شد تا کاهش حداقل ۱۰ درصدی مصرف آب در بین مشترکان تهرانی به عنوان «گام نخست» مدیریت بحران در دستور کار قرار گیرد. در عین حال، لحن مقام های وزارت نیرو در ایام اخیر به «هشدار نهایی» نزدیک شده است. وزیر نیرو هم در اظهاراتی کم سابقه، از «احتمال قطع آب مشترکان پرمصرف» آگاهی داد و اظهار کرد: «پاییز خشک درحال گذران است و ما برای شرایط سخت آماده می شویم.»
آمارهایی که حکایت از افت شدید ذخایر دارند
نگاهی به داده های شرکت آب منطقه ای تهران نشان داده است که مجموعه ذخایر پنج سد اصلی تأمین کننده آب پایتخت شامل لار، لتیان، طالقان، ماملو و امیرکبیر، تا تاریخ ۱۰ آبان ماه تنها ۲۰۵ میلیون متر مکعب آب در مخازن خود دارند. این رقم در مدت مشابه پارینه ۴۲۶ میلیون متر مکعب بود؛ یعنی حجم آب موجود در سدهای تهران ظرف یک سال نصف شده است.
مسئله زمانی نگران کننده تر می شود که بدانیم طبق اعلام هواشناسی کشور، تا ابتدای آذرماه هیچ سامانه بارشی مؤثری در راه تهران نیست. در چنین شرایطی، حتی با فرض آغاز بارشها از میانه آذر، حداقل دو ماه زمان ضروری است تا اثر آن در مخازن سدها محسوس شود.
لتیان؛ سد بحران زده شرق پایتخت
سد لتیان که یکی از منابع اصلی تأمین آب شرق تهران است، سال جاری در بدترین وضعیت قرار دارد. میزان ذخیره فعلی آن تنها ۸ میلیون متر مکعب اعلام شده، در حالیکه همین زمان پارسال ۳۱ میلیون متر مکعب بود. این کاهش ۷۵ درصدی به مفهوم نزدیک شدن لتیان به مرز بحرانی بهره برداری است.
افت آب در سد لتیان مستقیماً روی شبکه آب آشامیدنی مناطق شرق و شمال شرق تهران اثر می گذارد. در ایام گذشته، ساکنان مناطقی چون لواسان، افسریه، تهرانپارس و حکیمیه از کاهش محسوس فشار آب در ساعات اوج مصرف اطلاع داده اند. مقامات آب منطقه ای می گویند در صورت تداوم خشکسالی، برداشت از این سد به حداقل ممکن خواهد رسید.
سد امیرکبیر؛ فروکش زیر سایه فراموشی
در میان پنج سد تهران، امیرکبیر (کرج) بطور سنتی یکی از مطمئن ترین منابع تأمین آب تهران و البرز بوده است، اما سال جاری وضعیت متفاوت می باشد. ذخیره فعلی این سد ۱۴ میلیون متر مکعب گزارش شده، در حالیکه در مدت مشابه سال قبل میزان آن ۸۵ میلیون متر مکعب بود. این افت بی سابقه نشان دهنده کاهش بارش در دامنه جنوبی البرز و فرسودگی لایه های ذخیره برفی در سالیان اخیر است.
کارشناسان اخطار می دهند اگر بارندگی های زمستان سال جاری هم به سطح نرمال نرسد، احتمال کاهش سهم امیرکبیر در تأمین آب تهران تا مرز ۷۰ درصد وجود دارد. این کاهش می تواند فشار مضاعفی بر سدهای طالقان و ماملو وارد کند.
طالقان و ماملو؛ دو سد راهبردی در وضعیت ناپایدار
سد طالقان که به عنوان بزرگ ترین منبع آبی پایتخت شناخته می شود، حالا ۱۵۱ میلیون متر مکعب آب دارد؛ رقمی که نسبت به پارینه ۱۰۰ میلیون متر مکعب کاسته شده است. باآنکه این سد بیشترین ذخیره را در بین پنج سد دارد، اما کاهش شدید ورودی ها سبب شده وزارت نیرو برای اولین بار در رابطه با ی افت تراز آبگیر پایین دست آن اخطار دهد.
در جنوب شرق پایتخت هم سد ماملو که منبع مهم آب آشامیدنی مناطق جنوبی تهران است، تنها ۱۸ میلیون متر مکعب آب دارد. تابستان سال جاری خبرهایی بر مبنای «خروج ماملو از مدار» انتشار یافته بود که حالا ظاهراً بی اساس نبوده است. آمارها نشان داده است این سد نسبت به سال قبل بالاتر از ۴۵ درصد افت ذخیره را تجربه کرده است.
مدیریت بحران آب با کیست؟
در حالی که وزارت نیرو از مردم خواسته مصرف را دست کم ۳۰ درصد کاهش دهند، پرسش اصلی این است که آیا چنین سطحی از صرفه جویی واقعا ممکن است؟ بررسی های میدانی نشان داده است بخش عمده ای از مصرف بالای آب در تهران نه به عادت شخصی شهروندان، بلکه به فرسودگی شبکه انتقال و نشت پنهان آب در تأسیسات شهری مربوط می شود. برآورد شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور پارسال نشان داده است که میانگین پرت آب در شبکه تهران حدود ۲۶ درصد است، یعنی بالاتر از یک چهارم آبی که وارد شبکه می شود قبل از رسیدن به خانه ها از بین می رود.
از سوی دیگر، توسعه بی رویه شهری و ساخت وسازهای بدون کنترل هم مصرف آب را به شدت افزایش داده است. مناطق تازه توسعه یافته ای مانند منطقه ۲۲ یا شهرک های حاشیه جنوبی تهران، با رشد سریع جمعیت، فشار مضاعفی بر تأسیسات موجود وارد می کنند.
هشدار کارشناسان در رابطه با نگاه «مقطعی» به بحران
کارشناسان مدیریت منابع آب اعتقاد دارند تمرکز دولت بر پیام های هشداردهنده برای مردم، بدون تدوین سیاستهای پایدار، نوعی «فرار از مسئولیت» است. عباس کریمی، استاد مهندسی منابع آب در گفتگویی گفته اعلام نموده است: کاهش مصرف خانگی در کوتاه مدت می تواند قسمتی از بحران را کنترل کند، اما وقتی زیرساخت ها نوسازی نمی گردد، برداشت بی رویه از منابع زیرزمینی ادامه دارد و تصفیه خانه ها متناسب با جمعیت توسعه نمی یابد، دیگر صرفا با بستن شیر آب نمی توان تاب آوری شبکه را حفظ کرد.
به گفته او، یکی از اشکالات مزمن سیستم مدیریت آب کشور، نبود نقشه جامع تخصیص منابع است؛ به شکلی که هر نهاد بصورت جزیره ای عمل می کند.
کریمی اخطار می دهد اگر همین روند ادامه یابد، تهران در نیمه دوم دهه ۱۴۰۰ با مساله «جیره بندی رسمی آب» مواجه خواهد شد؛ موضوعی که آخرین بار در اوایل دهه ۷۰ تجربه شده بود.
راهکارها؛ از اصلاح شبکه تا بازچرخانی آب
اگرچه مسؤلان وزارت نیرو اغلب بر صرفه جویی خانگی تاکید دارند، اما مجموعه ای از راهکارهای ساختاری بگفته کارشناسان می تواند بحران را مهار کند. نخست، کاهش پرت شبکه توزیع است که در خیلی از کشورها کمتر از پنج درصد است. نوسازی لوله ها، ایجاد سامانه های هوشمند تشخیص نشت، و جداسازی شبکه آبرسانی صنعتی از خانگی همچون اقدامات فوری به حساب می آید.
دوم، افزایش ظرفیت تصفیه و بازچرخانی فاضلاب شهری است. حالا بخش عمده فاضلاب تهران بعد از تصفیه اولیه وارد محیط زیست می شود، در حالیکه با تکمیل تصفیه خانه های جنوبی میتوان آنرا در آبیاری فضای سبز و صنایع جانبی باز استفاده نمود.
سوم، کنترل برداشت از سفره های آب زیرزمینی است که در سالیان اخیر به نقطه بحرانی رسیده است. دشت تهران عملا فرونشسته و ادامه این روند نه فقط سلامتی منابع آبی، بلکه پایداری زمین شهر را هم تهدید می کند.
اولتیماتوم پنهان وزارت نیرو
اظهارات اخیر وزیر نیرو بر مبنای «آمادگی برای شرایط سخت»، از دید خیلی از ناظران به مفهوم زمینه سازی برای اعمال محدودیت های رسمی در توزیع آب تلقی می شود؛ مشابه همان گونه که در کشورهایی چون اسپانیا یا آفریقای جنوبی در سالیان خشک اعمال شد. در این مدل، سهمیه بندی روزانه و جیره بندی ساعتی می تواند راهکار موقتی باشد، اما تجربه جهانی نشان داده بحران آب در کلان شهرها بدون مدیریت یکپارچه تقاضا حل نخواهد شد.
پیش روی به طرف زمستانی خشک
در حالی که وزارت نیرو و شرکت آب منطقه ای تهران از شهروندان خواسته اند با کاهش مصرف به پایداری شبکه کمک کنند، چشم امید مسؤلان همچنان به آسمان است؛ یعنی به بارندگی هایی که طبق پیش بینی اداره هواشناسی حداقل تا سه هفته بعد خبری از آن نیست. با ادامه روند کنونی، تهران در آستانه زمستان امکان دارد با کاهش فشار و حتی قطعی های برنامه ریزی شده در تعدادی نواحی روبه رو شود.
هرچند مسؤلان تاکید دارند که «وضعیت هنوز تحت کنترل است»، اما ارقام رسمی گویای چیز دیگری اند: افت ۵۰ درصدی ذخایر، کاهش ورودی سدها و احتمال کم بارشی در ماه های پیش رو، همه نشانه هایی از تشکیل بحرانی هستند که دیگر نمی توان آنرا با شعار صرفه جویی پنهان کرد.
تهران، سال جاری در آستانه کم آبی تاریخی قرار دارد. در حالیکه سیاست گذاران، شهروندان را به رفتار مسئولانه دعوت می کنند، کارشناسان از نیاز فوری به اصلاح ساختاری مدیریت منابع، نوسازی شبکه و هم سویی سازمانهای دولتی سخن می گویند.
اگر زمستان پیش رو هم خشک بماند، تابستان ۱۴۰۵ شاید اولین فصل تاریخ معاصر باشد که پایتخت ایران، با ۹ میلیون ساکن دائم و چند میلیون جمعیت روزانه، جیره بندی رسمی آب را تجربه کند. تهران، سال جاری شاید برای اولین بار، معنای واقعی تشنگی را در هوای سرد زمستان بچشد. به طور خلاصه، این کاهش ۷۵ درصدی به مفهوم نزدیک شدن لتیان به مرز بحرانی بهره برداری است. اظهارات اخیر وزیر نیرو مبنی بر آمادگی برای شرایط سخت، از دید بسیاری از ناظران به مفهوم زمینه سازی برای اعمال محدودیت های رسمی در توزیع آب تلقی می شود؛ مشابه همان گونه که در کشورهایی چون اسپانیا یا آفریقای جنوبی در سالیان خشک اعمال شد. در این مدل، سهمیه بندی روزانه و جیره بندی ساعتی می تواند راهکار موقتی باشد، اما تجربه جهانی نشان داده بحران آب در کلان شهرها بدون مدیریت یکپارچه تقاضا حل نخواهد شد.
این مطلب را می پسندید؟
(0)
(0)
تازه ترین مطالب مرتبط
نظرات بینندگان در مورد این مطلب